galerieWind: Auschwitz-Imperium

mei 10, 2022

De tentoonstelling Auschwitz-Imperium is gemaakt met materiaal uit het archief van Hans Citroen.
Zijn opa overleefde het vernietigingskamp. Hans groeide op in een familie waar het A-woord de sfeer bepaalde en uitgerekend hij kreeg in 1992 een relatie met Barbara Starzynska die was opgegroeid in Oświęcim, de Poolse naam voor het stadje Auschwitz. In Oświęcim en omstreken lokaliseerden zij ‘vergeten’ plekken van het industriële moordcomplex van de Nazi’s. Barbara overleed in 2010, een jaar voordat hun beider standaardwerk Auschwitz-Oświęcim werd gepubliceerd.

Auschwitz is het icoon voor de Holocaust. Er zijn daar 1,1 miljoen mensen vermoord. Vaak wordt verondersteld dat Auschwitz met dat doel voor ogen is opgezet, maar dat is onjuist. De ontstaansgeschiedenis van Auschwitz heeft verschillende lagen. Behalve een moordfabriek werd er een industriecomplex van 450 hectare gebouwd met daaromheen kampen vol slavenarbeiders. Tevens was er in de periferie van het oude stadje Auschwitz een grote moderne industriestad in ontwikkeling. Dit alles lag in een vruchtbare streek waar groepen studenten van verschillende Landbouw Hogescholen – te midden van slavenarbeiders – kennisnamen van de modernste landbouw- en veeteeltmethoden.

De tentoonstelling laat zien dat Auschwitz mogelijk werd door het werk van gewone burgers die met inschikkelijk plichtsbesef de doelstellingen van de overheid realiseerden. Een proces dat anno nu – zij het met onvergelijkbare gevolgen – nog vaak plaatsvindt. Denk bijvoorbeeld aan de werkwijze van ambtenaren van de Belastingdienst inzake de Toeslagen-Affaire en de infame rol hierin van politici en leden van de Hoge Raad der Nederlanden.

In 1942 vond er op instigatie van de Zentral Bauleitung van de SS een aantal vergaderingen plaats met vertegenwoordigers van reguliere bedrijven als Topf und Söhne (crematoria), AEG (elektra en ontluchting), Degesch (Zyklon-B), Krupp (constructie), Deutsche Reichsbahn (perron/logistiek) en een paar plaatselijke bouwondernemingen. Er werd gebrainstormd over de vraag hoe er in Kamp Birkenau een complex kon worden aangelegd waarmee de instroom van duizenden Joden per dag kon worden verwerkt. Het grootste deel diende te worden geruimd. Zij die overbleven moesten worden ingezet als slavenarbeiders. Dat leidde tot de volgende differentiatie: Een logistiek plan voor de aan- en afvoer van 800 meter lange treinen. Een bouwplan voor een extra breed perron om een groep van 4000 personen (elementen genoemd) te kunnen selecteren voor slavenwerk of voor vernietiging. Een routeplan voor de in- en doorvoer van de ‘elementen’. Een weg voor de arbeidsongeschikte elementen van het perron naar een gebouw om daar te worden vergast en verbrand. Voor de geselecteerde slavenarbeiders een gebouw om te worden ontsmet, kaalgeschoren en te worden voorzien van gevangeniskleding en een getatoeëerd registratienummer. Een barakkengroep voor de geselecteerde slaven om daar te verblijven in afwachting van hun toekomstige werkplek. Een barakkengroep voor de in beslag genomen kleding en bezittingen die naderhand in Duitsland – er was daar schaarste – zouden worden gedistribueerd.

De juistheid werd door de deelnemers van de bouwvergaderingen niet ter discussie gesteld. De minderwaardigheid van andere dan Germaanse rassen en het vermeende gevaar daarvan voor de genetische volksgezondheid (degeneratie) van nazi-Duitsland was de deelnemers aan de vergadering van kinds af aan bijgebracht. Op de tentoonstelling Auschwitz-Imperium is een treffend voorlichtingsfilmpje van een eugenetisch programma te zien dat in nazi-Duitsland klassikaal op scholen werd vertoond. Dat dit programma ook een profijtelijke kant had, werd in dit filmpje niet besproken maar is op te maken uit de toespraak van de Reichsführer-SS Himmler op 9 juni 1942 voor zijn Oberabschittsführern en Hauptambtchefs in het Haus der Flieger in Berlijn : “Als we hier niet de bakstenen fabriceren, als we onze kampen niet met slaven vullen – in deze kamer zeg ik het helder en duidelijk – met werkslaven die onze steden, onze dorpen en onze boerderijen zullen bouwen, ongeacht de verliezen, dan zullen wij, na een langdurige oorlog, niet voldoende geld hebben om nederzettingen te stichten die een waarachtig Germaans volk de kans geven een waardig leven te leiden en binnen één generatie wortel te schieten.”

Dat er in de vernietigingsinstallaties van Birkenau gebruik werd gemaakt van reguliere middelen toont een reclamefilm uit 1936 waarin het product Zyklon-B wordt aangeprezen. De kijker ziet hoe er in een graanschip geopende blikken gas worden gedeponeerd. Vervolgens worden de luiken gesloten. De dag erna gaan de luiken weer open om het schip te luchten. Al het ongedierte is dood en het gas laat geen giftig residu na. Het graan is zonder nabehandeling eetbaar. Het betreft hier een wondermiddel. Voormalig buurtschipper SS-Lagerfüher Fritsch introduceerde in Auschwitz Zyklon-B als middel om groepen mensen te vermoorden.

Naast bewegende beelden, plattegronden, bouwtekeningen en foto’s zijn er heel goed uitgevoerde facsimilé’s te zien van het Höcker Album; een parallelle wereld in een nabijgelegen vakantieoord voor het Duitse Auschwitzpersoneel en het roemruchte Lily Jacob Album waarop de aankomst van groepen Hongaarse Joden op het Birkenau-perron is te zien

Auschwitz had moeten uitgroeien tot een veelzijdige metropool. Ein Bollwerk des Deutschtums im Osten, zo werd het project liefkozend genoemd in Duitse wetenschappelijke bladen. Dat dit Bollwerk met slavenarbeid diende te worden gebouwd en ook gedeeltelijk was gerealiseerd, werd als rechtmatig beschouwd. Een gevangenkamp was geen bijzonder verschijnsel. Kampen werden door architecten en stedenplanners open en bloot in de plattegronden getekend. Slavenarbeid was een legitiem middel.

Naast dit alles komt ook de herdenking aan bod. Veel belangrijke nazi-bouwwerken in Oświęcim/Auschwitz en in de periferie ervan zijn inmiddels gesloopt. Van de stad Oświęcim een museum maken kan niet, stellen de inwoners. Een begrijpelijk gezichtspunt. Buitenstaanders hanteren een andere norm. “Jehezus, wonen daar mensen?” riep ik toen wijlen mijn vrouw Barbara Starzynska me tijdens onze eerste ontmoeting vertelde waar ze was geboren en was opgegroeid. De herdenkingsfocus van de Poolse overheid ligt op het Museum Auschwitz-Birkenau dat jaarlijks meer dan twee miljoen bezoekers ontvangt. Men fotografeert elkaar onder de poort “Arbeit macht Frei”. Uitbundig, zoals toeristen dat doen.

Expositie → 1 mei t/m 29 mei 2022.
De galerie is van donderdag t/m zondag van 13.00 – 17.00 uur geopend voor bezoek.
De tentoonstelling duurt tot 29 mei 2022.
Op 4, 7, 14 en 29 mei is Hans Citroen tussen 13:00 en 17:00 uur zelf in de galerie om publiek rond te leiden en een toelichting op zijn werk te geven.

Graag tot ziens in galerieWind.

Video:

Heeft u vragen over de expositie of andere vragen over galerieWind? Neem dan gerust contact op met Ellen Wind, zij is te bereiken via tel. 06 – 546 130 95 of via e-mail info@galeriewind.nl.

GalerieWind
Prins Hendrikkade 124a
3071KL Rotterdam
Openingstijden: do-zo van 13.00-17.00 uur.
Telefoon: 010 – 233 1335
Facebook: www.facebook.com/galeriewind
Website: www.galeriewind.nl